BÀI NGỢI CA CHỮ “ƠI”

Trong bài văn ngắn này, erin Khuê Ninh, biên tập viên và nhà giáo dục, chiêm nghiệm sự tinh tế của tiếng Việt mà cụ thể là từ “ơi” vốn đầy ý nghĩa mà lại không thể nào chuyển dịch được. For the original English version of this article, click here.

Bạn đã đăng ký nhn bài ca diaCRITICS chưa? Đăng ký đ trúng thưởng! Đc thêm chi tiết ở đây.

Gần đây tôi cứ miên man nghĩ về chữ “ơi”, làm thế nào mà đây lại là từ gây đau đầu nhất trong tiếng Việt và khó lý giải đến thế.

Có thể bạn cảm nhận được những điều này khi gọi “Má”; còn tôi thì khi gọi “Mẹ ơi”; một nguyên âm kéo dài theo hơi thở, hoặc vang lên giòn tan đầy phấn khích. Tiếng “ơi” có khi là lời reo vui “Mẹ ơi, coi con tìm thấy cái gì nè!”, là hốt hoảng khi té trầy đầu gối, là sợ hãi tỉnh dậy sau cơn ác mộng, hay mách nước về ai muốn kể mẹ nghe. Tiếng “ơi” có thể biểu đạt hết những cảm xúc này và còn hơn thế nữa. Nhưng lúc nào nó cũng mang ý nghĩa: Mẹ ơi đến đây với con. Mẹ ơi nghe con nói này. Con cần mẹ và con biết mẹ đang ở gần lắm.

erin Khuê Ninh

Cách đây vài tháng, tôi tình cờ đi ngang qua một bia mộ trong khu dành cho người Mỹ gốc Nhật/ mà giờ đây cũng đầy người Mỹ gốc Việt trong một nghĩa trang ở San Jose. Bia mộ của một thanh niên. Tôi đọc dòng chữ được khắc trên đó: “Bố Mẹ thương và nhớ con lắm, con ơi.” Hai từ “con ơi” khiến tôi rơi nước mắt, nhưng tôi không thể dịch hai từ này sang tiếng Anh được. Có thể dịch là “Mom and Dad love and miss you very much… o child” được chăng? Không được! Từ “ơi” như thể ba mẹ vẫn còn đang nói chuyện với cậu. Ta không nói “ơi” khi biết người kia không thể nghe thấy.

Từ điển Việt-Anh giải thích từ “ơi” có nghĩa là “Hey, hello” hay còn được dùng thay thế cho “Yes”. Đây là các ví dụ trong từ điển:

  • Hey, hello
    • em bé ơi, dậy đi thôi
      Hey baby, wake up!
  • Yes
    • Bố ơi – Ơi, bố đây
      Hey, dad! – Yes

Tuy vậy, dịch “ơi” bằng chữ “Hey” là một sự miễn cưỡng. Đúng là ta dùng từ “ơi” để réo gọi mọi người, và những người đó có thể là những người lạ, như các anh phục vụ ở nhà hàng (À!, bối cảnh sử dụng ngôn ngữ hạn chế của thế hệ di cư thứ hai). Nhưng nó không thể nào giống với cụm từ “Hey, you!” (“Này, anh kia!”) của viên cảnh sát trong tác phẩm của Althusser. “Ơi” là tiếng gọi gần gũi, xen lẫn chút gì đó van nài khẩn khoản. Tiếng “ơi” vang lên để được nhìn nhận. Trong khi đó, từ “Hey” lại là sự thân mật suồng sã, buộc người nghe phải đáp lời dù muốn hay không. Quả thật, về nhà mà nói “Hey” với bố thế nào cũng bị cốc vào đầu.

Dịch “ơi” thành “Hello” lại còn tệ hơn. Không thể sử dụng từ “ơi” để chào hỏi khi lần đầu tiên bước vào một căn phòng. Mọi người sẽ nhìn ta như kiểu: “Sao nào? Anh muốn gì?” Hãy tưởng tượng cảnh ta hốt hoảng kéo tay áo một người và rồi không nói gì cả khi cô ấy quay người lại. Quái đản!

Và tiếng “ơi” ngân dài khi đáp lời người khác có nghĩa là: “Tôi nghe rồi”, vì vậy có thể dịch thành một từ “Yes?” nghi vấn với ý nghĩa “Có chuyện gì thế?” chứ không thể nào là từ “Yes” khẳng định mang nghĩa “Đồng ý, đúng rồi”. “Ơi” là một tiếng gọi, vì vậy khi có ai lặp lại từ này để trả lời bạn, đó chính là lời đáp bạn đang chờ đợi nghe.

Đây chính là bài văn ca ngợi vẻ đẹp chữ “ơi” của tôi hôm nay, dành tặng những người bạn Mỹ gốc Việt sắp được làm cha mẹ, hoặc những người bạn sắp có con với người Việt. Cầu chúc cho bạn sẽ nghe ra được mọi sắc thái tình cảm chất chứa trong từ “ơi” và cầu mong âm thanh của sự gần gũi này không bao giờ lặng tiếng.

Người dịch: Đỗ Ngọc Quỳnh Chi, Đặng Nguyễn Anh Chi, Nguyễn Thị Như Ngọc.

erin Khuê Ninh là biên tập viên của blog Hyphen. Cô giảng dạy tại Khoa Nghiên cứu văn hóa Á-Mỹ tại Đại học UCSB, và là tác giả của quyển sách Ingratitude: The Debt-Bound Daughter in Asian American Literature (Bội ơn: Hình ảnh người con gái nặng nợ trong văn học ÁMỹ).

[amazon_enhanced asin=”0814758452″ /]

Đỗ Ngọc Quỳnh Chi: Giảng viên dạy biên dịch, Khoa Ngữ văn Anh, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Tp.HCM. Học viên cao học chuyên ngành TESOL.

Đặng Nguyễn Anh Chi: Thạc sĩ, giảng viên bộ môn Văn hóa – Văn học, Khoa Ngữ văn Anh, Trường ĐHKHXH-NV, ĐHQG, TPHCM.

Nguyễn Thị Như Ngọc: Thạc sĩ, Trưởng bộ môn Biên-Phiên dịch, Khoa Ngữ văn Anh, Trường ĐHKHXH-NV, ĐHQG, TPHCM. Nghiên cứu sinh chuyên ngành Ngôn ngữ học so sánh – đối chiếu.

____________________________________________________________

Bn có thích đc diaCRITICS không? Nếu có thì xin mờđăng ký nhn bài đây.

Vui lòng bỏ chút thời gian chia sẻ bài này. Chia sẻ (qua email, Facebook, v.v.) giúp quảng bá diaCRITICS. Mời bạn tham gia vào câu chuyện và để lại lời bàn.

Bạn sử dụng, dịch, giải thích, suy tư, nghĩ ngợi, nghiền ngẫm về từ “ơi” như thế nào?

____________________________________________________________

2 COMMENTS

  1. Chào cô ThuHoaNguyen,

    Xin phép đượcgóo ý kiến về đoạn văn sau đây của cô: “… nghe những tiếng gọi hết sức thân thương thân ái của những đứa con, đứa em hay người vợ người chồng gọi nhau í ới ngoài đồng “ Mẹ ơi ”, “ Bố ơi”, “ Anh ơi”, “ Em ơi” …”
    Theo ý riêng của tôi, người Miền Nam không gọi “Mẹ ơi, Bố ơi” mà gọi “Má ơi”, “Bà nó ơi”, “Ba ơi” hay “Tía ơi” …
    Ngoài ra, người miền Trung cũng hay dùng các chữ đệm cuối câu như “Lạ” “Hè” và ” Tề ” nữa. Ví dụ: “… đẹp chi lạ!” hoặc khi 2 người nói chuyện về 1 người thứ ba: ” Hắn đi mô rứa hè ?”. hoặc chỉ tay về phía một cô cặp người ngoại quốc đang chụp hình và nói “ngó tề” ..v.v…

    Xin hết và mến chào Thu Hoa, Khuê Ninh.
    Ng.Tâm Trực

  2. Rất cám ơn Khuê Ninh về “Bài Ngợi Khen chữ Ơi!”, bài viết đã gợi cho tôi ôn lại được thêm nhiều ngôn từ khác từ 3 miền đất nước với những từ thật đặc trưng cho từng miền mà cũng có thể không làm sao chuyển dịch chính xác được.
    Xin mạn phép chia sẻ cùng Khuê Ninh và quí vị .
    Kính thư,
    Những” ngôn từ” tuyệt vời trong tiếng Việt,
    Tình cờ đọc bản dịch bài viết “ Bài ngợi ca chữ Ơi” của Erin Khuê Ninh gợi cho tôi nhớ lại trong văn nói (ngôn từ) của ngưởi Việt Nam từ ngàn xưa cho đến ngày nay, ai ai cũng đã thốt ra ở cuối câu nói của mình một cách hết sức tự nhiên trong trò chuyện, giao tiếp giữa gia đinh, bạn bè, xã hội … làm cho câu nói của mình trở nên thân thiện hơn, tình cảm hơn.
    Đấy là một văn nói thật riêng biệt của ngươi Việt Nam mà có lẽ không có một ngoại ngữ nào có thể chuyển dịch được cả ý và từ, như Eric Khuê Ninh đã đánh giá về từ “Ơi “ trong “ Bài ngợi ca chữ Ơi” vậy.
    Tuy nhiên trong ngôn từ Việt không chỉ một từ “Ơi” mà hãy còn rất nhiều từ khác cũng được dùng ở mỗi cuối câu nói, lời nói trong dân gian mà theo đó nó còn thể hiện cả cá tính, đặc trưng của người dân ở 3 miền Bắc, Trung, Nam mà hễ khi vừa nghe qua là đã nhận biết ngay đấy là người dân ở miền nào rồi.
    Ví như khi nghe câu “Kính chào Bác ạ”, “Thưa vâng ạ” trong lời chào hay thưa gửi ở miền Bắc hay những lời nói thân thiện trong giao tiếp bạn bè “Nhớ nhé”, “ Xinh quá nhỉ”, “Đẹp lắm cơ” …thì cho dù không nghe trực tiếp giọng nói nhưng ta cũng nhận ra đấy là người ở miền Bắc Việt Nam rồi.
    Và khi đến miền Trung, ta sẽ nghe những lời nói như ru của các Mệ, các chị, các o Huế từ trường học cho đến nông thôn, chợ búa với những câu “Đi mô rứa ?”, “Mần răng “, “ Khó quá hỉ” , với những từ cuối câu đó không ai là không nhận ra đấy là ngôn từ của người miền Trung Việt Nam.
    Rồi khi đi xuống miền Nam với ao vườn sông nước cò bay thẳng cánh thì đi đâu, ghé thôn xóm, gia đình nào ta cũng nghe những tiếng gọi hết sức thân thương thân ái của những đứa con, đứa em hay người vợ người chồng gọi nhau í ới ngoài đồng “ Mẹ ơi ”, “ Bố ơi”, “ Anh ơi”, “ Em ơi” …
    Hoặc khi đặt câu hỏi hay dặn dò “Không đuợc hả” “Về nha” “Nhớ nha” “Nhớ nghen”. “Mạnh nghen”… là ta biết đích thực đấy là dân Nam kỳ rồi.
    • Nói chung, những ngôn từ “ Nhỉ ! Nhé ! Ạ ! Cơ! Rứa! Răng, Hỉ! Ơi! Hả!, Nha!, Nghen !… đều là những từ được phát ra cuối câu nói trong giao tiếp hết sức bình dân và thân thiện của người Việt Nam trải dài theo địa hình từ Nam ra Bắc đó luôn là những từ tự nhiên được xuât phát từ mọi tầng lớp xã hội không phân biệt giàu nghèo, sang hèn mà người Việt Nam chúng ta sẽ mãi mãi được tự hào và xứng đáng được giới thiệu trên Văn Đàn Quốc Tế vì đấy là những ngôn từ đặc trưng của người Việt Nam mà chắc chắn là không thể nào chuyển dịch ra Ngoại Ngữ một cách chính xác được.
    TX Oct,2014-ThuHoaNguyen

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here